Bloglar

Son günlerde, bütün sektörlerde özellikle AB ile ticaret yapan firmalarda gündemde olan bir konuyu bu yazımızda detaylı bir şekilde inceleyeceğiz. Küresel ölçekte iklim değişikliği ile mücadelede karbon emisyonlarının azaltılması artık yalnızca bir çevre politikası değil; ticaret, rekabet ve finansman koşullarını doğrudan etkileyen bir zorunluluk hâline gelmiştir. Avrupa Birliği’nin Sınırda Karbon Düzenleme Mekanizması (SKDM, CBAM) ve dünya genelinde kabul gören GHG (Greenhouse Gas) Protokolü, firmaların karbon yönetimi süreçlerini yapılandırmalarını şart koşmaktadır. Özellikle Türkiye gibi AB ile yoğun ticaret yapan ülkelerde faaliyet gösteren firmalar için emisyon raporlaması, ihracatın devamlılığı açısından kritik bir gereklilik hâline gelmiştir.

            Bu makale, SKDM ve GHG Protokolü çerçevesinde emisyon raporunun nasıl hazırlanması gerektiğini ve Türkiye’deki firmaların bu süreçteki sorumluluklarını detaylı şekilde ele almaktadır.

1. SKDM (Sınırda Karbon Düzenleme Mekanizması) Nedir?

SKDM, Avrupa Birliği’nin ithal edilen ürünlerin karbon içeriklerini vergilendirmeye yönelik geliştirdiği bir düzenlemedir. Amaç, karbon kaçağını engellemek ve AB üreticileri ile AB dışı üreticiler arasında karbon maliyeti açısından eşitlik sağlamaktır.

SKDM Kapsamındaki Temel Sektörler

• Çimento
• Demir-çelik
• Alüminyum
• Gübre
• Elektrik
• Hidrojen
• Bazı kimyasallar ve ara ürünler

            2026 Ocak ayından itibaren mali yükümlülükler yukarıda belirtilen sektörler için tamamen yürürlüğe girecektir. Tekstil ve Tarım sektörleri başta olmak üzere diğer tüm sektörler de defacto olarak  emisyon beyanı ile bugünden itibaren karşılaşmaktadır. Yani henüz doğrudan sorumlu gözükmeyen sektörler için de AB'nin taraf firmaları bugünden rapor istemekte veya istemeye hazırlanmaktadır. Bu sebeple bu konu tüm sektörler için ertelenemeyecek önemdedir.

İhracatçı Firmalar İçin SKDM’nin Gerektirdiği Temel Konular

• AB’ye ihraç edilen ürün başına doğrudan emisyon hesaplaması (Product-Based Emission Reporting)
• Doğrulanmış (akredite kuruluşça doğrulanmış) emisyon raporu
• Tesis bazlı üretim verilerinin takibi
• Kullanılan enerji, proses emisyonları, yakıt tüketimi gibi verilerin düzenli kaydı

2. GHG Protokolü: Emisyon Hesaplamanın Küresel Standardı

GHG Protokolü, karbon emisyonlarının uluslararası kabul gören en yaygın metodolojisidir. Üç kapsam (scope) üzerinden değerlendirme yapılır:

Scope 1: Doğrudan Emisyonlar

• Tesis içinde yakıt yakılması
• Üretim proseslerinden kaynaklı emisyonlar
• Şirket araçlarının yaktığı yakıt

Scope 2: Dolaylı Enerji Emisyonları

• Satın alınan elektrik
• Satın alınan ısı veya buhar

Scope 3: Tedarik Zinciri Emisyonları

• Hammadde üretimi
• Lojistik
• Atık yönetimi
• Çalışan seyahatleri
• Ürün kullanım ve bertaraf aşamaları

SKDM, temelde Scope 1 ve kısmen Scope 2 emisyonlarının ürün bazlı hesaplanmasını zorunlu kılar; ancak uluslararası sürdürülebilirlik beklentileri nedeniyle firmaların Scope 3’ü de takip etmesi artık rekabet için önemlidir.

3. Emisyon Raporunun Hazırlanma Süreci

SKDM ve GHG Protokolü’ne uyumlu bir emisyon raporu aşağıdaki adımlarla hazırlanır:

3.1. Organizasyonel ve Operasyonel Sınırların Belirlenmesi

• Hangi tesisler dahil edilecek?
• Hangi ürünler SKDM kapsamında?
• Hesaplama kontrol yaklaşımı: finansal kontrol mü, operasyonel kontrol mü?

3.2. Veri Toplama

Veriler üç ana başlık altında toplanmalıdır:

            1. Aktivite Verileri

• Yakıt tüketimi (m³, litre, kg)
• Elektrik tüketimi (kWh)
• Üretim miktarları (ton)
• Proses girdileri

            2. Emisyon Faktörleri

• Ulusal emisyon faktörleri
• IPCC emisyon faktörleri
• Tedarikçi spesifik faktörleri

            3. Enerji ve proses verimliliği kayıtları

• Sayaç verileri
• Fırın, kazan, çimento döner fırını, elektrik ark ocağı vb. ekipman verileri

            4. Emisyon Hesabı

Emisyon hesabı genellikle şu formülle yapılır:

            5. Raporlama

Emisyon raporları şu bilgilerle hazırlanır:

• Tesis tanımı
• Metodoloji
• Veri kaynakları
• Emisyon hesaplama detayları
• Ürün karbon ayak izi
• Doğruluk ve belirsizlik değerlendirmesi

            6. Bağımsız Doğrulama

SKDM kapsamında AB'nin tanıdığı doğrulayıcı kuruluşlar tarafından bağımsız doğrulama zorunludur.

4. Türkiye’deki Firmaların Sorumlulukları

AB ile ticaret hacmi en yüksek ülke Türkiye olduğu için Türk firmalarının yükümlülükleri diğer birçok ülkeye göre daha kritiktir.

Zorunluluklar

1. SKDM’ye uygun ürün bazlı emisyon raporu hazırlamak
2. GHG Protokolü ve/veya ISO 14064 standardına uygun hesaplama yapabilmek
3. Veri toplama altyapısı kurmak
4. 2026 sonrası karbon maliyetlerini minimize edecek projeler planlamak
5. Enerji verimliliği ve yenilenebilir enerji stratejileri geliştirmek
6. Tedarik zinciri verilerini takip etmek
7. Doğrulama kuruluşları ile uyumlu çalışmak

5. Türkiye’deki Firmaların İzlemesi Gereken Yol Haritası

Aşağıda, işletmelerin SKDM ve GHG Protokolü uyumluluğu için uygulayabileceği pratik bir yol haritası sunulmuştur:

Adım 1: Mevcut Durum Analizi

• Ürün bazlı karbon ayak izi var mı?
• Veri kayıt sistemi nasıl?
• Tesislerde ölçme cihazları yeterli mi?

Adım 2: Veri Toplama Sisteminin Kurulması

• Sayaçlar
• Dijital veri kayıt sistemleri
• ERP entegrasyonu

Adım 3: Metodoloji Belirleme

• GHG Protokolü
• ISO 14064
• SKDM rehber dokümanları
• Sektörel metodolojiler

Adım 4: Emisyon Hesaplama

• Tüm Scope 1–2 emisyonları hesaplanır
• Ürün bazlı “karbon yoğunluğu” hesaplanır

Adım 5: Raporlama ve Dosyalama

• SKDM formatında rapor
• GHG Protokolü raporlama dosyası
• Destekleyici veri seti

Adım 6: Doğrulama

• Akredite doğrulayıcı ile yıllık doğrulama
• Uygunsuzlukların giderilmesi

Adım 7: Karbon Azaltım Stratejileri

• Atık ısı geri kazanımı
• Enerji verimliliği yatırımları
• Güneş enerjisi santralleri
• Düşük karbonlu hammaddeler
• Tedarikçi karbon optimizasyonu

6. Türk Firmaları İçin Riskler ve Fırsatlar

Riskler

• SKDM vergileri ihracat maliyetini artırabilir
• Doğrulanamayan raporlarla ihracat reddedilebilir
• Tedarik zinciri baskıları artabilir

Fırsatlar

• Düşük karbonlu üretime geçen firmalar rekabet avantajı kazanır
• AB fonları ve yeşil finansman kaynaklarına erişim kolaylaşır
• Marka değerinde yükselme
• Sürdürülebilir ihracat güvencesi

                        Sonuç

            SKDM ve GHG Protokolü kapsamında emisyon raporlaması, Türkiye’deki firmalar için artık bir “çevre raporu” değil; doğrudan ticari zorunluluk hâline gelmiştir. Doğru yöntemlerle hazırlanmış, doğrulanmış ve sürdürülebilir şekilde yönetilen bir karbon yönetim sistemi, hem AB’ye ihracatın devamlılığı hem de uluslararası rekabet açısından stratejik öneme sahiptir.

            Firmaların bugünden veri toplama, raporlama ve doğrulama süreçlerini kurması, ilerleyen yıllarda oluşacak karbon maliyetlerinin minimize edilmesini sağlayacaktır.